Stres - wróg czy przyjaciel?

Stres jest zjawiskiem bardzo złożonym i jego ścisła definicja jest niezmiernie trudna. W codziennym życiu określenie to jest często używane do opisania zdenerwowania lub zaniepokojenia, a często również czynnika, który wywołuje te stany. Inaczej mówiąc stres to dynamiczna reakcja adaptacyjna organizmu wynikająca z różnicy pomiędzy możliwościami, a wymogami sytuacji, skłaniająca do podjęcia zachowań zaradczych, które mają przywrócić stan równowagi. Charakteryzuje się brakiem równowagi psychicznej i fizycznej. Należy pamiętać, że stres to nasza własna reakcja na bodziec. Zatem w znacznej mierze reakcja stresowa zależy od nas.

Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. 

W rzeczywistości działanie niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki) lub zbyt długotrwały. Natomiast stres umiarkowany zwiększa możliwości radzenia sobie z wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny. Wielu badaczy zjawiska określa go jako podstawowy czynnik rozwoju.

Stres zbyt długotrwały przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychicznych, przede wszystkim takich jak; zaburzenia lękowe (nerwice)i depresyjne. Stres zbyt silny, traumatyczny stwarza ryzyko PTSD (zespół stresu pourazowego) oraz w szczególnych przypadkach zaburzeń osobowości.

         Według Selyego, (który badaniu tego zjawiska poświęcił 50 lat pracy naukowej) stres przebiega w następujących fazach:

• Faza alarmowa. Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacją. Dzielimy ją na: stadium szoku i stadium przeciwdziałania szokowi (jednostka podejmuje wysiłki obronne).
• Faza przystosowania(odporności). Organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje faza trzecia.
• Faza wyczerpania. Stałe pobudzenie całego organizmu( przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach nawet do śmierci.
  

Stres przejawia się w:

• reakcjach fizjologicznych organizmu,
• reakcjach emocjonalnych i zachowaniu,
• reakcjach intelektualnych.
  

Reakcje fizjologiczne:

• wyostrzenie zmysłów (nadwrażliwość na bodźce),
• rozszerzenie źrenic,
• podwyższone ciśnienie, ból głowy/ migrena,
• szybki oddech, trudności w oddychaniu,
• suchość w ustach, pocenie się,
• przyśpieszone bicie serca, ból w klatce piersiowej,
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego(nudności, zaburzenia trawienia, ból brzucha, brak apetytu/objadanie się),
• uczucie zimna/dreszcze, „gęsia skórka”, wysypka, drżenie rąk,
• zaczerwienienie lub bladość ciała.

Reakcje emocjonalne i przejawiające się w zachowaniu:

• strach, lęk, niepokój,
• chwiejność emocjonalna, drażliwość, niecierpliwość,
• obniżenie nastroju, pesymizm, nieufność,
• uczucie zmęczenia, płaczliwość, jąkanie się,
• milczenie lub gadatliwość, szybkie tempo mówienia(słowotok),
• zaburzenia snu ( trudności z zasypianiem, bezsenność),
• impulsywność, wybuchowość,
• malkontenctwo/narzekanie,
• gniew, agresja, autoagresja( samookaleczenie, próby samobójcze),
• nadużywanie leków i używek,
• tiki, nerwowe ruchy, nadmierna ekspresja,
• unikanie kontaktów z ludźmi  lub prowokowanie konfliktów i kłótni.

Reakcje intelektualne:

• zaburzenia procesów poznawczych (spostrzegania, uwagi),
• zaburzenia koncentracji, pamięci,
• uczucie pustki w głowie, „gonitwa myśli”,
• zaburzenia wartościowania (oceny sytuacji),
• zaburzenia podejmowania decyzji,
• obniżona efektywność i tempo pracy,
• zaburzenia samokontroli i obniżenie samooceny,
• nieracjonalność myślenia, poczucie bezsilności,
• niższa tolerancja wobec innych ludzi.
  

Długotrwały stres obniża ogólną odporność naszego organizmu i zaczyna nam szkodzić. Osoba nie potrafi racjonalnie podejmować decyzji, rozwiązać problemu i dochodzi do sytuacji, w której na podłożu psychologicznym pojawiają się dolegliwości z fizjologicznej strony organizmu.

Wynikiem stresu mogą więc być: choroba wieńcowa, nadciśnienie, wrzody żołądka, nowotwory, alergie, depresja, udar, wylew, zawał serca, astma, cukrzyca, reumatyzm, bóle mięśniowe, infekcje wirusowe i bakteryjne.

Tak jak każdy człowiek jest wielowymiarowy, tak reakcja na jeden i ten sam bodziec u różnych osób będzie różna.

 Zatem źródłem stresu mogą być:

• zagrożenia fizyczne- groźba utraty życia lub zdrowia(własnego lub cudzego),
• zagrożenia społeczne- groźba kompromitacji, utraty szacunku, pozycji, statusu, publiczna krytyka, relacja z innymi ludźmi, sytuacja zawodowa, groźba utraty pracy, straty finansowe, presja czasu przy wykonywaniu zadań służbowych,
• styl życia- dbałość o regularną aktywność fizyczną, prawidłowe odżywianie się, wystarczająca ilość snu, relaksu,
• sposób myślenia- postawa wobec siebie i innych, nastawienie do życia, do zmieniających się warunków otoczenia, pracy, interpretowania rzeczywistości,
• stan deprywacji- niezaspokojenia podstawowych potrzeb jednostki (bezpieczeństwa i stabilizacji, przyjaźni, wsparcia, szacunku),
• zakłócenia realizacji osobistych celów jednostki- przeszkody, utrudnienia pojawiające się na drodze do realizacji celu,
• sytuacje frustrujące- np.: konflikt między jednostkami, jednostką a grupą społeczną, pomiędzy grupami,
• środowisko/otoczenie, w którym funkcjonuje np. pogoda, dźwięk, zanieczyszczenie, pory roku.

Nie powinniśmy unikać stresu, lecz uczyć się dobrze z nim radzić. Kogoś, kto potrafi dopasować styl radzenia sobie ze stresem, frustracją lub sytuacjami trudnymi do wymagań otoczenia nazywamy skutecznym, produktywnym i efektywnym w działaniu. Radzenie sobie ze stresem jest nastawione na zminimalizowanie negatywnych skutków stresu, w tym właśnie tego nieprzyjemnego napięcia. Z tego powodu powinniśmy kontrolować stres pamiętając o następujących krokach:

1.     Poznaj, co Cię stresuje!

Musisz rozpoznać jakie sytuacje Cię stresują. Najlepiej wypisać to, co Cię stresuje na kartce papieru. 

2.     Wyeliminuj niepotrzebny stres.

Zastanów się, które sytuacje stresowe możesz wyeliminować ze swojego życia. Warto je podzielić na dwie grupy: te, które da się łatwo wyeliminować oraz te, z którymi będzie więcej problemu.

3.     Zaakceptuj stres, którego nie da się wyeliminować!

Wielu sytuacji stresowych nie da się wyeliminować. Takie sytuacje należy zaakceptować po prostu się z nimi pogodzić. Tylko od Ciebie zależy, czy dana sytuacja wywołuje w Tobie reakcję stresową, czy nie. Akceptacja sytuacji stresowej czasami może być trudna, ale nauczenie się akceptowania takich sytuacji jest niezbędne.

4.     Uśmiechaj się!

Śmiech to jeden z najprostszych i najbardziej skutecznych sposobów na radzenie sobie ze stresem. Śmiech, choćby i sztuczny, wywołuje w organizmie człowieka reakcje fizjologiczne ograniczające negatywne skutki stresu. Natomiast sytuacje stresowe z punktu 3 (niemożliwe do wyeliminowania) należy ośmieszać.

5.     Użyj wyobraźni w walce ze stresem!

Stwórz w wyobraźni swoje miejsce marzeń i odwiedzaj je, kiedy się stresujesz. Użyj do tego jak najwięcej zmysłów: wzrok, słuch, zapach, smak, dotyk. Takie miejsce niech będzie Twoim sekretnym miejscem marzeń, które powinno być indywidualne, stworzone przez Ciebie, dla Ciebie, ku Twojej przyjemności. Będzie to przystań, do której będziesz mógł/mogła wracać, kiedy będziesz potrzebować.

6.     Uprawiaj sport!

To w zasadzie powinien być punkt 1! Wybierz coś dla siebie i zacznij ćwiczyć przynajmniej 3 razy w tygodniu. Najlepiej wybrać taką formę ruchu, która sprawi Ci przyjemność (może to być nawet zabawa)- w innym przypadku trudniej Ci będzie zadbać o regularność ćwiczeń.

7.     Miej kogoś bliskiego!

Jeśli kogoś masz( kogoś z rodziny, przyjaciela, partnera)-dbaj o swój związek z nim. Jeśli nie masz nikogo bliskiego to…znajdź sobie kogoś takiego(może to być zwykły przyjaciel lub znajomy) albo może to być jakiś zwierzak lub roślina. Warto znaleźć sobie istoty, którym chcemy pomagać i o które chcemy się troszczyć.

Troszcząc się o innych zapominamy o swoich problemach!

8.     Rozmawiaj ze sobą!

Usiądź  i w ciszy mów, co dla Ciebie jest ważne, co wywołuje w Tobie emocje. Medytuj, umysł koncentruje się wtedy na jakiejś czynności, odpoczywa od wszystkiego, o czym nie myśli, znajduje dzięki temu czas na to, aby pomyśleć o tym, na co zwykle nie miałby czasu.

         Bardzo rzadko mówi się o tym, że poziom stresu w życiu powinien być optymalny: za dużo stresu to źle, ale za mało – też niedobrze. W pewnej łagodnej formie stres jest potrzebny po to, aby motywować nas do działania i pobudzać nasz umysł. Nie mówię tu rzecz jasna o stresie, który paraliżuje i odbiera chęć do działania, ale o bodźcach, które sprawiają, że nasz mózg się nie nudzi. Bezczynność jest dla mózgu bardziej męcząca, niż wysiłek. A zatem dbaj o właściwy poziom stresu, optymalny dla Twojego osobistego rozwoju!

Pedagog szkolny

                                                                                             mgr Jolanta Płoskonka

(Opracowano na podstawie czasopism pedagogicznych: „Głos pedagogiczny”, „Dyrektor przedszkola”)